1. BADATOR JOANES
(Agertokian, edozein erietxetan egon ohi diren gurpildun bi ohe daude, alde batetik bestera mugitu daitezkeen horietakoak.
Ohe bakoitzean, emakume bana dago. Bata elena; gaztea —27 urte inguru— eta haurdun dagoena. Bestea, helduagoa, txorkatila igeltsutan duena).
ELENA: Ai, ene amatxo maitea! (Bi eskuez sabela igurtziz, hasperenka).
EMAKUMEA: (Besteari begiratu gabe, irribarrez). Horixe bera esango duzu, barruan daukazun horrek hitz egiten ikasten duen orduko...
ELENA: Baliteke, bai.
EMAKUMEA: Baliteke ez, seguru! Egidazu kasu, ez iezaiozu hitz egiten erakutsi.
(elenak, sabela ukitzeari utzi, arnasa sakon hartu, eta harrituta begiratuko dio emakumeari).
ELENA: Hitz egiten ez erakusteko? Ederra kontua! Zerorrek ez al diozu zeureari erakutsi, ala?
EMAKUMEA: (Gozoki poltsa bat ireki, eta janez). Bai noski. Hara, egia esango dizut: Patxik, zortzi hilabeterekin ikasi zuen “ez dut nahi” esaten. (Haurraren ahotsa imitatuz). Beraz, bi urte geroago jaiotako Pellori, hitz egiten ez irakastea erabaki nuen.
ELENA: Hori ordea, izugarria da! Ama batek ezin dezake bere seme batekiko horrelako erabakirik hartu. Seme bat mundura ekarri, eta hitz egiten erakutsi nahi ez! (Harrituta).
EMAKUMEA: Halaxe da, bai, izugarria. Izugarria, ikustea, ez irakatsita ere, urte eta erdirako mutiltxoak zeukan berba jarioa. Jakin izan banu...
ELENA: Jakin, zer?
EMAKUMEA: Ez nuela umerik mundura ekarriko.
ELENA: Mesedez emakumea. Ba al dakizu zer esaten ari zaren?
EMAKUMEA: Jakingo ez dut ba! Bi seme baditudala esaten ari natzaizu.
ELENA: Zure semeek hitz egiten jakingo ez balute, bizitza guztirako samina izango zenuke!
EMAKUMEA: Hori ezin ba jakin! (Besteari aurpegira begiratu gabe berriketan, hoztasun ikaragarriz). Aldiz, hitz egiten badakitelako, hil arterainoko samina badudala ziurta diezazuket. (Igeltsua seinalatuz).
ELENA: (Begiak irten beharrean, emakumearen txorkatilari begira). Ez esan beraiena izan dela errua?
EMAKUMEA: Izango ez zen ba! Aste bete daramat hemen, geldi, eta oraindik ez zait inor bisitan etorri!
ELENA: Jesus emakumea, telefonoz deituko zizuten behintzat. (Lasaiago).
EMAKUMEA: Bai, bai, bai. (Ironiaz). Batek Almeriatik, eta besteak Mediterraneo itsaso zabaletik.
ELENA: Txorkatila hautsi bategatik, ez zaizkizu milaka kilometrotatik bisitan etorriko, emakumea.
EMAKUMEA: Ezetz? Handiagoak egin ditut ba nik! Bigarrena izan bezain pronto, gauez, esnea berotzen ari nintzen batean, esne apur bat lurrera erori, hankaz gora erori, eta ukondoa hautsi nuen hartan, larrialdietan, semea hartu zuten aurrena, nire ukondoa zerura begira geratu bazen ere. Eta ni, isilik. Ulertzen?
ELENA: Egia esan, ez.
EMAKUMEA: Ez dun ba horren zaila! Besoetan neukan semeak, gosez eta negar batean zegoenak, nirekin batera egin zuela zorurako bidea.
ELENA: Jainko maitea, ume gizajoa! A ze sustoa, ez?
EMAKUMEA: Pentsa, txorkatila hiru zatitan hautsi nuen...
ELENA: Umearena diot...
EMAKUMEA: Jaio berriaren hezurrak gomazkoak izan ohi direla ez al dakizu zuk, edo zer?
ELENA: Kolpea esan nahi nuen...
EMAKUMEA: Hara, ez dakit ba zer esan. Bere esne anoa hartu bezain pronto lokartu zen. Nik berriz, hiru egun egin nituen lorik egin gabe. Hura bai zela mina... Bueno, hala ere, zuri laster datorkizun minik bezalakorik ez, egia esan.
(Isilunea. elena, izu aurpegiarekin, arnasa lasai hartu nahita, erditzearen minak burutik kendu nahian dago).
ELENA: Emakumea, ez dut sekulan inor bere semeengatik horrelakoak esaten entzun.
EMAKUMEA: Jakina ezetz. Pentsatu ordea, ama garenon ehuneko handi batek.
ELENA: Ez dut uste. (Ausart). Nik behintzat, ez dut sekula horrelako burutazio erorik izan.
EMAKUMEA: Ez, noski. Izan ez duzu haurraz ezer ez esanda hobe, gero damutu nahi ez baduzu behintzat.
ELENA: Nik, nire semea, jaiotzerako maite dut. Gure etxeko izarra jaiotzera doa. (Sabelari begira hitz eginez, maitekiro).
EMAKUMEA: Emaiozu laineza jaiotzerako, eta ikusiko duzu gero! Datorrenak, ez ditu zuk jasan beharreko minak jasango, ez eta ulertuko ere! Zer uste duzu ba?
ELENA: Ba! (Jaramonik egin gabe, sabela igurtziz).
(Isilune labur baten ostean...).
EMAKUMEA: Eta, aita?
ELENA: Aita? Imanol.
EMAKUMEA: (Barrez). Urte askotarako. Non dagoen galdetzen ari nintzaizun.
ELENA: Lanean.
EMAKUMEA: Ikusten? Hark ere hitz egiten jakingo ez balu, hobe! Zure ondoan behar luke, ulertzen? Zure ondoan!
ELENA: (Haserretzen hasita). Hemen, zertarako? Neuk izan beharko dut ba barruan daramadan haurra...Neure lana baino ez da gizaseme hau mundura ekartzea.
EMAKUMEA: Mundura... Aho bete zorion aipatzen dugun hitz ederra... Ja! Ja! Ja! Zein mundu, seņorita? Mutu bakarrik ez, itsu ere jaio gintezke!
ELENA: Ai, aiiiii! (Minez).
EMAKUMEA: (Aldizkariari begira). Mundua, mundua. Zein mundu klase da hau, e? Zein mundu klase? Nekez erditu, nekez bizi eta nekez hil! Batzuentzako ona dena, besteentzako txarra, eta alderantziz. Batzuk irribarre egiteko, beste askok negar egin behar. Eta hori guztia gutxi balitz, erditzeko, kristorenak eta bi pasatu behar!
ELENA: (Lasaitasuna mantendu nahita, arnasa sakon hartuz, sabelari hitz eginez). Lasai Joanes, lasai maitea.
EMAKUMEA: Joanes, e? Mutila beraz. Gutxienez neska izan balitz...
ELENA: (Berotuta). Semeak baino ez badituzu, eta niri, ez dakidanaz ez hitz egiteko esan badidazu, nola esan dezakezu ba zuk, neska hobeto izango dela?
EMAKUMEA: Argi dago: semeak baditudalako. Bata ona ez bada, bestea hobeagoa izango da...
ELENA: Hara... Ez naiz harritzen semeak bisitan etorri ez izana.
EMAKUMEA: Neu ere ez. Ni adina aspertuko lirateke hemen.
ELENA: Ez dizut piperrik ere ulertzen. Aiii!! (Pixkanaka mina gehituz).
EMAKUMEA: Bizitzaren gorabeherei, neurria hartzen jakin behar dela. Horixe da kontua.
ELENA: Neurria? Ez daukazu ba ama izatera doan bati animuak emateko abilezia makalik! Ai! (Hortzak estutuz).
EMAKUMEA: Neuk ere badakit egiak min ematen duela.
ELENA: Egia? Zein egia klase da zurea, mundura seme mutuak ekarri nahi izan dituzunean?
EMAKUMEA: Eta egiak esaten hasita, bat esango dizut galanta, gero, semearekin baliagarri izango zaizuna. Txiki-txikitatik hasi nintzaien biei esaten, gezurrik ez zela esan behar. Badakizu, ama batek bere semeari esan beharreko zerbait. Aizu, ba, ez! Gerora, eta beranduegi, konturatu nintzen, umeari gezurra esaten erakutsi egin behar zaiola.
ELENA: Zu, erotuta zaude!
EMAKUMEA: Benetan, e? Esan dizut egiak min ematen duela, ez? Ba, semeak, egiekin datozenean jasan beharreko minik ez izateko, gezurra esaten erakutsi, eta akabo dolorea. Ulertzeko zaila dirudien arren, nik uste dut, praktikan, emaitza onak eman ditzakeela. Neronek, bilobekin horixe bera egiteko asmoa daukat.
ELENA: Jainkoarren, ez dezatela zure semeek haurrik izan!
EMAKUMEA: (Aldizkariari begira). A! Niregatik... Ez duzu ba pentsatuko zain nagoenik? Ez dira ez nire bi semeak besteengandik desberdinak izango, beraz, etorriko dira bai, “amama!!” oihuka, gonapean ibiliko ditudan mukitsuak.
ELENA: Ufff! Ufff! (Zorabiatu beharrean, mina geroz eta handiagoa delarik). Ai! Ai! Ai! Animo Joanes! Laster izango gara elkarrekin.
EMAKUMEA: Ez dezazula presarik izan, emakumea. Oraindik okerrena pasatu beharrean zaude. Erditzeko aulkian esertzen zarenean, egin zure azken errezoa Jainkoari, eta, esaiozu, minik ez duzula izan nahi ez une horretan, ez sekulan.
ELENA: (Arnasa geroz eta biziago). Azkena? Nik, nahi adina aldiz errezatuko dut gero ere.
EMAKUMEA: Bai, hori da orain uste duzuna. Baina min ederrak pasa eta gero, eguna joan eta eguna etorri, mina joaten ez zaizula ikustean, Jainkoari errezatzeko gogoa, joana izango duzu. Fedea eta sinismena erditze gelan utzi zenituela jabetuko zara orduan, baita nik oraintxe esandakoaz ere. Min mota asko daudela jabetuko zara, sekulan aurpegia ikusiko ez badiozu ere. “Zergatik niri?” galdetuko diozu zure buruari behin eta berriz. Zergatik hau eta bestea, hori eta hura. Eta zu, seme potolo eta eder baten ama izanda ere, bakarrik sentituko zara, erditu zenuen unean bezalaxe.
ELENA: Jainkoarren! Ai! Ai! (Erditzera doan seinaleak baditu). Aaaaaa! Uf! Uf!
EMAKUMEA: Ama izateak, aldaketak ekarriko ditu zure bizitzara. Ez zara ordea horregatik ez hobeagoa ez okerragoa izango. Patua, idatzita dagoen zerbait bezala da, ez duzu uste?
ELENA: Badatorrela, badatorrela! Aiiiii!!
EMAKUMEA: Desberdina izango da. Lehen, zure burua begiratzen bazenuen ispiluan, orain, semearen aurpegiari begira igaroko duzu bizitza.
(emakumea hitz egiten ari den bitartean, elena, oihuka ari da).
ELENA: Jainkoarren!
EMAKUMEA: Lagunduko zintuzket, baina txorkatila igeltsutan izanda, ezin ba hemendik jaiki. Ba, esaten ari nintzaizun moduan, zeure buruari begiratzeari utziko diozu, eta semeak bere bizitza egitea erabakitzen duenean, aspaldiko ohitura on hura berreskuratu nahita, zure burua berriro ere ispiluari begira jartzen duzunean, ile zuriz eta zimurrez betetako emakume zahar bat ikusiko duzu. “Noiz zahartu naiz ba ni?” galdetuko diozu ispiluari, ipuineko sorginak bezalatsu.
ELENA: Ezin dudala ba gehiago! (Izara sabeletik kenduz). Minaaaaaaa!
EMAKUMEA: Ispiluak, semeari begiratzeko esango dizu, han daukazula erantzuna eta.
ELENA: Aiiiiiii!
EMAKUMEA: Erditzeko unean bezalaxe izango da. Malkoak izango dituzu masailetan behera, min jasangaitza sentituko duzulako. Medikuaren “bultza! bultza!” oihuak, zureekin nahastuko dira, sekulako zalaparta sortuz. (Medikua imitatuz).
(emakumeak hitz egiten jarraituko du, isildu ere egin gabe, eta elena mina jasan ezinda negarrez egongo da. Une honetan, bere senar imanol sartuko da korrika. emakumeak, berriketan jarraitzen du, erabateko zalaparta sortuko delarik).
IMANOL: Laztana, laztana! Zer duzu? (Eskutik helduz).
EMAKUMEA: Erditze gelak alaiagoak balira...
ELENA: Zer dudan? Ez al duzu ba ikusten? mina!
IMANOL: Ai ama! Zer egin behar dut?
ELENA: Hara gizona, hartu ezazu ohea, eta eraman nazazu medikuengana, azkar!
EMAKUMEA: ...nerabezaroko festa horietako batean zaudela pentsatuko zenuke.
IMANOL: Asmatuko al dut?
ELENA: Ai! (Pipertuta). Zerorrek lagunduko al didazu Joanes ekartzen?
IMANOL: Nik? Nola ba!
ELENA: Ba eraman nazazu orduan azkar! Uf! Uf! (Min keinuak, oihuak, arnasak...).
EMAKUMEA: Erditze gelak, ordea, hotzak eta ilunak dira. Han, ez dago festarik.
IMANOL: (Urduri). Bai, goazen, goazen... (Gurpildun ohea hartu, eta ezkutatu egingo dira, amaren oihu etengabeen soinupean).
EMAKUMEA: (Isildu ere egin gabe, nola joaten diren ikusiz). Dena dela, zure lasaitasunerako gauza bat esango dizut: Umea ikusten duzunean, poza zer den jakingo duzu, benetako poza...
(Urrunean, amaren oihuak entzungo dira. Gero, umearen negarra).
EMAKUMEA: (Irribarre batekin ezpainetan). Ai! Zein handia eta bakartia den amatasuna... Ongi etorri, Joanes!
(erizain batek, ohea hartu, eta agertokitik aterako du).