Ainhoa Alberdi eta Ainara Gurrutxaga

 

“Zapatak” antzezlanaren
sortze prozesuaz solasean

 

(2018ko udaberriko goiz eguzkitsu batean, Oreretako terraza batean. ainhoa alberdi eta ainara gurrutxaga, “Zapatak” antzezlanaren sormen prozesuaz hizketan.)

 

AINARA: Jo Ainho, oso oroitzapen ona daukat “Zapatak” antzezlanaz eta sormen prozesuaz baina, egia esateko, detaile asko ahaztu zaizkit. Hainbeste denbora pasa da! Bururako bitaminak hartzen hasi beharko dut.

AINHOA: Jo, ba nik oso garbi daukat hasiera. Niretzako oso polita izan zen abiapuntua. Gu Oreretara Eta Karmele? antzeztera etorri ginen Mikelazulora eta afaltzera joan ginen Txintxarri elkartera ondoren. Joxemari ere bertan zegoen. Berak testu bat idatzita zeukala bota zuen bat batean. Orduan zuk esan zenuen, “norbait animatzen bada testu hau antzezten, nik zuzenduko dut”.

AINARA: Ardo dezente edanda egongo nintzen. Beti berdina gertatzen zait. Harrotu egiten naiz eta...

AINHOA: Eta orduan, nik ere harro harro, pentsatu gabe erantzun nizun “ba zuk zuzentzen baduzu, nik antzeztuko dut”. Oso polita iruditu zitzaidan hori. Eta hortxe hasi zen dena. Hori oso nire estilokoa da. Pentsatu gabe piszinara botatzea! Ondorioak gero etortzen dira (barrez).

AINARA: Beti izan zara inkontziente bat!

AINHOA: Inkontziente bat, edo pasionala, edo... “láamale X”.

AINARA (barrez): Eta Joxemariri egile eskubideak eskatu genizkion?

AINHOA: Nik uste dut Joxemarik nahi zuena zela norbaitek testua taularatzea, eta horregatik pasa zizula testua. Baina hori, agian, nire interpretazioa da. Ez nago ziur.

AINARA: Berari galdetu beharko diogu. Eta ze urtetaz ari gara hitz egiten?

AINHOA: Ba, hori da betiko zalantza. Lehenengo Eztena jaialdian izan zen. Hori ziur. Bertan estreinatu genuen.

AINARA: Orduan, 2008a?

AINHOA: Eztenak zenbat urte bete ditu?

AINARA: Bileretan oraindik eztabaidagai da kontu hori. Aurten 10. urteurrena ospatzea erabaki dugu, eta horrela, akabo zalantzak.

AINHOA: Ba, orduan duela hamar urte estreinatu genuen Zapatak.

AINARA: Gogoratzen naiz Joxemarik pista librea utzi zigula testuarekin nahi genuena egiteko. Gogoratzen naiz lehenik eta behin testua landu genuela. Lehen sentsazioa izan zen testuak, behintzat antzezpenerako, jolas gehiago emango zigula moztuko bagenu. Orain testu originala argitaratuko da, baina antzezpenerako horren erdia edo erabili genuen. Ez beti, baina maiz gertatzen da, testuak irakurtzeko idatzita daudela eta hori antzezlearen sormenerako oztopo izatea.

AINHOA: Mozketak bi momentutan egin genituen. Lehenik, estreinaldirako mozketa handi bat egin genuen, eta ondoren, emanaldi batzuk egin eta gero, beste bat. Kontua da hasierako emanaldi sorta Alfonso Sastreren omenezko jardunaldi batzuetan egin genuela, Donostiako Koldo Mitxelenako hitzaldi-aretoan. Bertan moketa zegoen eta plastikoa jarri behar izan genuen azpian, ondoren dena lurrez betetzeko! Emanaldi horiek azkenekoak izango zirela pentsatzen genuen. Gero, lau urtez geldirik egon zen antzezlana.

AINARA: A bai. Eta nola hartu zuen berriro martxa? Ez naiz gogoratzen.

AINHOA: Kontua da Juana Lorrek, Kabia konpainiako kideak, nire etxean antzezlanaren argazki bat ikusi zuela eta galdetu zidala: “¿Esto qué es?” Eta nik “Una pieza que hice”, eta berak “Pues yo quiero ver esto”. Horrela, 2012an Kabia konpainiaren egoitzan egin zituzten poesia jardunaldi batzuetan eman nuen berriro, beste lan batzuekin batera.

AINARA: Harrigarria da. Pieza hau Eztenan emateko soilik jaio zen eta begira ze bide egin duen...

AINHOA: Bai, eta bigarren etapa horretan pieza berriro landu eta testua gehiago moztu genuen.

AINARA: Gogoratzen naiz testua oso ederra iruditu zitzaigula, eta lantzeko tentagarria, batez ere planteatzen duen gaiagatik. Eta nola eramaten dituen emakume protagonistaren gogoak eta gogoetak alde batetik bestera. Ez da zehazten non kokatzen den baina era berean berehala datozkigu burura Irak, Afganistan, Siria, Palestina, Bosnia, Gernika... eta, zoritxarrez, abar luze bat.

AINHOA: Bai, eta dolu baten modukoa delako ere bai. Antzezlanak irauten duen hogei minutu horietan protagonistak egiten duen bidaia dolu bat da. Haurtxoaren zapatatxo horien abiapuntua hartuta, zerbait askatzeko eta joaten uzteko prozesu hori bizi du. Aurrera egiteko beharrezkoa du hori. Heriotza bat eta jaiotza bat da era berean. Bizitza jaiotza eta heriotzaz beteta dago eta antzezlan honek hori oso argi azaltzen du hori.

AINARA: Segituan imajinatu genuen espazio eszenikoa zapataz beteta.

AINHOA: Bai. Gu biok hasi ginen lanean lehenik. Garbi zegoen objektuak erabili nahi genituela, kasu honetan zapata pila bat. Hasieran Mikelazuloko lokaletik eta Emausetik lortu genituen. Ondoren Idoia [Beratarbide Arrieta] etorri zen eta garaiarekin eta obraren estetikarekin bat egiten ez zuten zapatak kendu eta berriak lortu zizkigun.

AINARA: Eszenografoaren begirada ze garrantzitsua den!

AINHOA: Gero Urko [Redondo Pescador] ere etorri zen. Berarekin landu genituen zapatak erabiltzeko moduak: haurraren zapatatxoak nola erabili, beste zapata batekin nola txakur bat irudikatu, edo itsasontzi bat eta hortik izurde bat, lema bat eta lema hori nola txori bilakatu.

AINARA: Gogoratzen naiz beste lan potente bat izan zela testuak daukan pisu dramatiko hori nola lantzen asmatzea. Lanketa handia egin genuen, batez ere emozioen euste mailan. Gogoratzen zara?

AINHOA: Bai, eta niretzat hori oso zaila zen. Nire joera berezkoa dramatismora jotzea da, baina horrek oso pisutsua egiten zuen antzezpena. Testuak, berez, karga dramatiko handia zuen eta nire antzezpena bide beretik eramatea ikuslea zulo batera eramatea zen. Estreinaldirako jada dezente landu genuen hori. Zurekin egindako lanarekin lur asko sartu genion pertsonaiari, emakume indartsu bat lantzen saiatu ginen.

AINARA: Lurra pilo bat landu genuen, bai. Eszenografia osoa lurra zen, ikusleak inguratzen zuen pertsonaia lurrez betetako zirkulu batean, eta pertsonaia sortzeko orduan ere egia da lurraren ideia oso presente egon zela denbora guztian. Gogoratzen naiz Butoh dantzaz hitz egin nizula.

AINHOA: Pentsa! Ordutik Butoh-a lantzeari ez diot utzi. Gogoratzen naiz eszena batean, haurtxoaren zapatatxoekin nengoenean, lur lehorrak hausterakoan duen testura gorpuzten nuela nolabait. Garai hartan intuizioz egiten nuen eszena hori horrela. Orain modu kontzienteagoan egiten dut.

AINARA: Niretzat oso garrantzitsua zen pertsonaia gorputzetik lantzea.

AINHOA: Eta oso kuriosoa da. Lehen, adibidez, hasierako eszenari ekiteko bonbak entzuten ditudanean, tentsio handiagoa jartzen nuen gorputzean eta antzezlana hustuketa bat zen. Orain alderantzizko bidea egiten dut. Gero eta hutsago hasita are eta gozagarriagoa egiten zait. Eta harrigarria da nola modu horretan emozioa ateratzen den, malko bat nik espero ez dudan momentuan. Orain Butoh-aren kontzeptua barneratuagoa daukat. Kanpotik ez da Butoh bortitza antzematen, agian, baina barruan hor dago lan hori. Orain, gainera, arinagoa sentitzen dut pieza, nahiz eta testuaren karga dramatikoak hor jarraitzen duen. Antzezlanaren azken etapan gertatzen ari zait gainera, zenbat eta negar gehiago egin orduan eta irribarre gehiago egiten dudala. Horrek indartsuago egiten du antzezpena, nire ustez.

AINARA: Hustasunarena oso interesgarria iruditzen zait. Uste dut antzezleok batzuetan pentsatzen dugula identifikatu egin behar garela pertsonaiarekin, bere emozioekin, eta guk gure baitan bilatu behar ditugula emozio horiek. Eta nik uste dut horrek mugatu egiten duela asko pertsonaiaren lanketa. Aurreiritzi gehiegi jartzen dizkiogu. Gehiegi determinatu. Hil ere egin dezakegu pertsonaiaren barne bizitza kasik. Beraz, antzezleak bete beharrean hustu egin behar du. Bere gorputza edukiontzi bilakatu. Antzerkia erritu bat da eta gure gorputzak hustuz ahalbidetzen dugu beste pertsonaia horiek gure gorputza bizitzea, gure gorputza zeharkatzea. Hori lortzea ez da erraza, gure buruak dena kontrolatu nahi duelako, baina lortzen denean, oso esperientzia indartsua da antzezlearentzat. Bizitza gure gorputzera etor dadin uztea da, ezustean eta nahi duen moduan, guk oso ongi jakin gabe nora eramango gaituen esperientzia horrek. Antzerki psikologikoan pentsatzen da pertsonaiak adina sufritu behar duela antzezleak, eta ni ez nago horrekin ados.

AINHOA: Zapatak egitea behintzat niretzat plazer handi bat da. Eta hainbat korapilo askatzen ari naizelako sentsazioa daukat, nolabait. Ni gerrak beti ukitu izan nau. Ez dut inoiz bizi izan, baina Gerra Zibila, Gernika, bonbak... beti oihartzun handia izan dute nire baitan. Ez dut nik bizi izan, baina nire arbasoek bai, eta sentitzen dut niregan dagoela nolabait. Lotura handia daukat gaiarekin. Eta uste dut emanaldietan mugitzen duela zerbait. Ez dakit erritual bat den, baina badakit zerbait gertatzen dela hor ikusleekin batera, gai horrekin lotutako korapilo eta energiak mugitzen direla.

AINARA: Jurdanak biolinarekin ere beste geruza bat eskaintzen dio lanari, ezta? Gainera Jurdanarekin lan egitea oso erraza eta atsegina izan zen.

AINHOA: Bai, zuzeneko musika edukitzea luxu hutsa da. Jurdanak sentsibilitate handia dauka. Berarekin ahots bakarra osatzen dugu piezan, pertsonaiaren arnasa izango balitz bezala sentitzen dut. Gero, berak ezin izan duenean, beste bi musikarirekin ere egin izan dugu. Txeloarekin behin baino gehiagotan, Gasteizko Iñaki Saratxorekin, eta azkeneko emanaldia, pasa den urtarril honetan, Orioko gaztetxean, Eneko Balerdi dantzaria aritu zen trikitixarekin! Eta kristorena izan zen. Beste kutsu bat eman zion piezari. Nire barneko ahotsa izango balitz bezala sentitu nuen, oso gertukoa.

AINARA: Hamar urte hauetan zenbat emanaldi egingo zenituzten?

AINHOA: Ufa! Ez dakit. Ez naiz batere kontu horiek eramatekoa.

AINARA: Ehun bai?

AINHOA: Bai, nik esango nuke baietz.

AINARA: Eta zenbat leku ezberdinetan eskaini duzuen! Kulturetxe edo gela itxietan askotan, baina baita kanpoan ere: Eako Poesia Egunetan fabrika abandonatu batean, Zarautzeko Ispilu galeriako jardinean... Gogoan duzu emanaldiren bat bereziki?

AINHOA: Bakoitzak bere xarma izan du. Ez da gauza bera leku itxi edo ireki batean egitea, adibidez. Tabakalerako Sekaderoan ia lau metro karratuko espazio txiki batean egin nuen, non publikoa espazio eszenikoaren gainean zegoen nirekin batera, begietara elkarri begiratuz. Hori ikusleentzat oso intentsua eta atsegina da era berean: han daude eta ezin dute ihes egin eskaintzen ari zaren horretatik. Eakoa ere oso emanaldi berezia izan zen: naturan egotea, erreka baten ondoan. Horrek baditu bere zailtasunak ere, lan intimoa delako eta ez dakizulako nola iritsiko den, zenbat pertsona egongo diren... Gogoratzen dut lehen zatia jende artean egin nuela, jendeari bultzaka. Ikuslea ibilbide bat egiten ari zen, herriko jendeak testu zati batzuk irakurtzen zituen bidean, Idoiak instalazio bat egin zuen eta Zapatak ekintza zabalago horren parte izan zen, ibilbide horren amaiera gisa. Tunel batean hasi genuen emanaldia eta momentuan erabaki nuen errekara sartu eta lokatzez zikintzea nire burua. Gero antzezten ari nintzela tunelean une batean eguzkia sartu zen eta aurpegian eman zidan. Bua! Momentu horiek magia bezalakoak dira. Zarautzeko Ispilu galeriakoa ere ikaragarria izan zen. Pikondo baten gainetik hasi nuen antzezlana. Zuhaitzarekin dantzan. Jurdana adar batetik zintzilik zegoen biolinarekin, oihal gorri batean. Eta gero Zarauzko institutuan ere bitan eskaini dugu, eskolako kiroldegian. A priori, oso egokia ez den espazioan. Jurdana zutoin batetik zintzilik jarri zen zabuan, eta nerabeen erreakzioa ere oso ona izan zen.

AINARA: Antzezlanak bere bizitza propioa izango balu bezalakoa da. Denborarekin egokitu eta metamorfosiak izateko gaitasuna izango balu bezala. Bueno, horretan, Ainho, zure egokitze gaitasunak zerikusi handia du! Gogoratzen naiz Tabakaleran ikusi nuenean nik dagoeneko beste pieza bat bilakatua zela ikusi nuela. Aspaldian ikusi gabea nuen eta harrituta gelditu nintzen. Asko gozatu nuen. Aizu, Ainho, eta sentitu duzu noizbait Zapatak egiteari uzteko gogoa?

AINHOA: Ez dut hori inoiz sentitzen. Hain daukat barruan! Edozein momentutan egingo nuke, gainera, orain hemen egin behar dela? Ba, lau zapata atera eta egin egingo nuke. Nire parte bat balitz bezalakoa da. Plazer hutsa da, eta, gainera, sumatzen dut ikusleengan duen eragina ere handia dela. Sendaketa antzeko bat da. Opari bat. Nola sortu genuen ere ederra izan zen.

AINARA: Bai, gogoratzen dut entseguren bat Zarauzko hondartzan...

AINHOA: Alproja [taldearen] lokalean entseatu, nire etxean bazkaldu eta hondartzara joan ginen gero, testua errepasatzera. Ondoren, bainu ederra hartu genuen itsasoan.

AINARA: Laguntasuna eta sormena elkarrekin, zer gehiago eska daiteke?

AINHOA: Bai, gozamen hutsa da.

AINARA: Aizu, orduan hurrengo erronka litzateke zuk ni zuzentzea bakarrizketa batean. Onartzen al duzu?

AINHOA: Noski!

 

(Eta elkarrizketaren beroaldiak eraginda, agian, elkarrekin berriro zerbait egingo zutela konbentzituta agurtu zuten elkar bi lagun inkontziente, edo pasional, edo... “láamales X” haiek.)