Nazio bateko antzerki-idazle klasikoak, komediagile oparoak aipatzeko eskatuz gero, burura datozkigunak Moliere, Lope de Vega, Shakespeare eta horrelakoak dira. Eta euskaraz? Bat aukeratu beharko banu, Toribio Alzaga. Beste horien parean jartzeko modukoa ote da ordea? Ez dakit; seguru asko ez, baina gure literatura —gure historia bezala— eskasa eta pobrea izanik ere, horixe da dugun bakarra. Gutxien-gutxienik ezagutu egin heharko genuke eta, Alzagaren kasuan behintzat ziur nago, ezagutu ostean maitatu ere egingo dugu.

      Izan ere, klasiko honek ez du zerikusirik euskal literaturako apaiz eta katixima zerrenda luzearekin: Toribio Alzaga kaletar soila zen, eta bere antzerkia, berriz, alai, jostalari eta dibertigarria. Hogeita hamarren hat obra idatzi zituen bere aldian. Bildumatxo honetan aurkezten zaizkigun laurek bitarte hori dena betetzen dute.

      Alzaga ez zen izan antzerkigile hutsa, teatro gizon oso-osoa baizik. Antzertiak behar dituen alderdi guztiak beregan biltzen zituela esan liteke, teatrotik eta teatrorako bizi izan baitzen. Euskal antzertiaren historia laburrean, Donostian 2. karlistadaren ondoren sortu eta 1936ko gerra arte iraun zuen mugimendua dugu, izatekotan, gure “urrezko” aro bakarra, eta mugimendu horren bizkarrezurra da Alzaga.

      Idazleen artean-eta, ohitura zabaldua da Donostiari burla eta mesprezioa egitea, gipuzkerari leporatzea euskararen gaitz guztien errua. Donostiarrek ez dute nire defentsaren beharrik baina, esan dezadan halere, beste hainbatetan errepikatua: hizkuntzaren alde zerbait egiten duenak ez du besteak gutxiago edo ezer ez egitearen erantzukizunik. Nahiko nuke nik, gipuzkeraz hainbat liburu —edo gehiago— egin balitz beste euskalkietan; Donostian adina lan —eta gehiago— argitaratuko balitz beste euskal hiriburuetan; eta nahiko nuke halaber Alzagaren garaian bezain bizia balitz gaurko donostiarren hizkuntza.

      Beste egile donostiar batzuen lanak ere kaleratuko omen ditu aurki Auspoa Liburutegiak. Aita Zabalak ohi duen txukuntasunarekin. Orain, jendeak irakurtzea besterik ez da falta; irakurtzea eta, horretara animatuz gero, antzeztea. Hala biz.