Antzerkian hasi aurretik saltzailea zinen. Saltzaile lanak erakutsiko zizkizun aktore izateko behar diren trebetasun batzuk...

      Noski, saltzailearena ere pixka bat aktore lana izango da. Hor engainatu beharra dago, beste pertsonaren ariman sartuta, askotan zerorrek sinesten ez duzun gauza saldu behar da-eta. Aktore izateko forja bezala ez dago gaizki, ez!

      Zure buruarekiko konfiantza zerk ematen dizu, testua buruz jakiteak, ala estutasunetik irteteko gai zarela jakiteak?

      Testua buruz jakinda eraman behar duzu goitik behera, bestela jai daukazu. Baina ateraldi eta inprobisazio gutxi egiten dugu, jendearen inpresioa askotan bestelakoa bada ere. Gainera horixe da aktoreen erronka, jendeak mementoan sortu den gauza bat dela pentsatzea, naturaltasun horretara iristea. Tarteka aldaketa txiki batzuk sartzen dituzu antzerkian zehar, momentua ikusi duzulako, edo publiko berezia delako eta ikusten duzulako zati honek gehiago funtzionatuko duela eta beste hura azkartzea komeni dela.

      Ikuslegoaren arabera, antzerkiaren erritmoa egokitu egin behar izaten da beraz...

      Bai, baina hala ere gehienetan zuk aldez aurretik badakizu noiz egin beharko duzun pausa eta noiz esan beharko duzun testu guztia segidan, ezagutzen duzulako jendearen erreakzioa zein izango den. Beti eraman dezakezu sorpresaren bat ikuslego mota batekin, baina normalean, “gag” batek funtzionatzen badu hemen, Beasainen ere funtzionatuko du. Badakizu une horretan algarak entzungo direla eta isilune bat egin beharko duzula, hurrengo esaldia segidan botaz gero galdu egingo delako. Esperientziaren poderioz ikasten da hori.

      Jendeak eszenara irten aurretik kontzentrazio teknikak-eta egiten ditu. Zu ere horietakoa al zara?

      Ez, ni ez naiz horietakoa. Nik uste askotan itsura pixka bat ere izaten dela hori, lagunen aurrean itxura egiteagatik-edo. Noski, estreinaldiko garaian, artean zure paperarekin zalantza gehixeago duzunean, halako mementotxo bat behar da nor bere buruarekin lasai egoteko. Baina ni oso lasaia naiz berez, eta behin emanaldi batzuk eskainita, niri tokatu zaizkidan lagunekin zirikan ibili izan gara hasi aurreko bost segundora arte. Elena Irureta-eta horiekin nola kontzentratu bada?

      Antzerkian hasi zinenean 116 kilo zenituen, eta kolpean galdu omen zenituen…

      Legionela harrapatu nuen, eta horrek bost hilabetean eduki ninduen oheari josita. Denbora horretan 40 kilotik gora eraman zituen, ez dakit haizeak edo Gure Jainkoak edo zeinek, baina mesede pixka bat egin zidan behintzat. Trakeotomia bat egin zidaten, eztarrian hodia sartuta ere egon nintzen, eta horiek denak ahots sokak mugitu egin zizkidan. Harrezkero halako ahots berezi bat gelditu zait.

      Gorputza eta ahotsa aldatzearekin batera, eskaini dizkizuten pertsonaiak ere aldatu al dira?

      60 kilotan gelditu nintzenean, lehenengoz pentsatu nuen “akabo, nire eginkizunak joan dira hemen”. Baina ez da hori suertatu. Kiloekin edo kilorik gabe bagabiltza behintzat. Ahots honek ere nik uste halako berezitasun txiki bat eman diola nire interpretatzeko moduari, edo behintzat nik egin ditudan pertsonaiei.

      Eszenategira irteten zaren aldiro, pentsatzen dugu: “Hara! Mikel Garmendia!”. Baina aldiro sinesten dugu zure pertsonaia berria. Nola lortzen da desdoblatze hori?

      Hori da bada erronka! Pertsonaia beti norbereganatu egin behar da, zure barrura ekarri. Nahiz eta ikusleek esan “hau beti Mikel Garmendiarena egiten ari da”, nik uste aktore gehienek egiten dutela hori. Pertsonaia zure arimara hurbildu eta zuretik zertxobait eman behar diozu. Hark ere zerbait emango dizu, noski. Agian pertsonaia horrek ez du zerikusirik zure izateko moduarekin eta zure senarekin. Horregatik egokitu egin behar duzu zure nortasunera, zure esperientzietara.

      Jendea oso identifikatua sentitzen da zure pertsonaietan. Askotan 3. pisuko bizilagunaz akordatzen gara...

      Batzuk esango dute nahiko utzia naizela, baina niri pertsonaia gustatzen zaidanean, ereduak hartu behar ditudanaz kontzientziatzen naiz. Pertsonaia horrengandik hurbil dagoen jendearengan fijatu behar naizenaz kontziente naiz. Adibidez, “Kareletik” filma Orion egin genuen. “Balantxas”en papera egin behar nuen, eta akordatu nintzen bazela Orion bertan gizon bat, berezi xamarra zena. Beti kuriositatea sorrarazten zidan, eta nire lana haren keinuetan-eta oinarritu nuen. Azkenean bizipenetatik hartu egin behar duzu.

      Umoreko pertsonaiak landu dituzu gehienetan. Esparru horretara mugatua sentitu zara?

      Ez dut esango mugatu egin nautenik, baina erregistro horretan ikusi nau zenbait jendek. Erronka polita litzateke beste esparru batzuetan sakontzea. Adibidez tragedia asko gustatzen zait eta zenbait gauza egin izan dut, baina oso rol laburrak beti.

      “Ama begira zazu” antzezlanak sekulako arrakasta lortu zuen. Nola lortu zenuten konexio sozial hori?

      Hasieratik jende herrikoiarentzat, xumearentzat pentsatua zegoen, sekula antzezlanik ikusi gabearentzat ere bai (gero mota guztietako ikuslegoa etortzen zen baina). Gure istorioak jendeari hainbeste iristeko arrazoietako bat hizkuntza izango zen. Oso hizkuntza arrunta zen, kalekoa, erdarakada askokoa. Hitz egiten den bezalaxe, azkenean. Gaiak ez ziren mementokoak, baina ikusleak berdin sentitzen ziren identifikatuak. Izan ere orain dela 40 urteko izateko modu hura edo hitz egiteko modua erabiltzen zen, eta ikusle denek zuten halako istorio edo antzekoren bat bizi izandako oroimena. Goenkalerekin gertatzen den bezala, azkenean: ez dago Arralde bezalako herririk, baina mundu guztia akordatzen da “joño, nire aitonak horixe esaten zuen”, edo “nire bi izeba horrelaxe ibiltzen ziren, marmarka beti!”.

      Antzezlanaren aurretik eta ondoren ere, jende artera joatea gustatzen omen zaizu. Ezagun egiten den jende askok berriz jendearengandik ihes egiten du…

      Hori Joxe Ramon Soroizek ez luke sekula egingo, beste modu batekoa delako. Eta nik ez dut juzkatzen zer izakera den hobea. Baina niri beti gustatu izan zait emanaldiaren aurretik takila aldera inguratu eta zenbat jende datorren ikustea. Funtzioa bukatuta, jendeari ez nion bere iritzia zuzenean galdetzen, baina beti gustatu izan zait hango zurrumurruak entzutea, jendeari benetan zer iruditu zaion jakitea interesatzen zaidalako.

      Jendearen komentarioak entzun izan dituzunez, zuk uste euskaraz egindako antzerkiarekiko aurreiritziak aldatu egin direla?

      Bai, asko gainera. Adibide bat jartzeko, Donostian emanaldia eskaini baino egun batzuk lehenago, ni takila aurrera hurbiltzen nintzen, despistatu plantak eginez. Gainera askorentzat ezezaguna izango zinela jakinda, han lasai sartu zenezakeen sudurra jendea zer tenpletan zegoen ikusteko. Eta lehen bati baino gehiagori entzuten nion komentario ederrik: “Qué serán estos vascos?”, “vete a saber lo que será esto!”. Zeren eta jende batentzat, garai batean antzerkia Madrileko jendeak egiten zuena zen: Concha Velasco, Arturo Fernandez eta Madrileko konpainiek egiten zutena. Beste dena afizionatuen kontu hutsa bezala ikusten zuten, inork ez zuen aintzakotzat hartzen. Orain zenbaitek esan izan digu nahiago duela gure emanaldia ikusi, askozaz ere indar eta freskotasun gehiago ikusten zaigula, kanpotik etorrita antzokia beteko dutela jakin eta konplitze hutsera datorren zenbait jenderi baino.

      Madrilen ere, gaur ikusleak beste predisposizio batekin doaz zuek ikustera?

      Bai, Madrilen ere hemengo berdintsu gertatu dela uste dut. Haientzat hasieran gu “probintziako” jendea ginen. Antzokiko antolatzaileek ere, hasiera batean ez dakit zenbateraino sinesten zuten “probintziakoen” antzerkiak arrakastarik lor zezakeenik. Gaur etiketa horiek jada kendu dira, eta nahiko homologatuta gaude. Madrilen ere zenbait jende aspertua dago beti aurpegi berdinak edo antzeko obrak ikusten. Eta antzerki euskaldunak bere errekonozimendua lortu du, ez Madrilen bakarrik, baita estatu mailako edozein lekutan ere.

      Madrileko antzokietako mundua beste mundu bat izango da, ezta?

      Dudarik gabe han tradizio gehiago dago antzerkirako. Bezeria zabala dute, milaka lagun joaten dira antzerkia ikustera. Gainera hiri handia da hura, eta antzoki piloa dago. Funtzionatzen duen antzerkia denbora luzean egon daiteke antzoki berean emanaldiak eskaintzen. Hor egon zen “El florido pensil”, 5 hilabetean! Nik Goenkale zela medio ez nuen joaterik izan obra hori antzeztera. Pentsa nolako arrakasta izan zuen, Donostiako jendea ere Madrilera joan bazen, antzerki hura ikustera. Hori ez da berriketa!

      Antzerkian, zinean eta telebistan aritua zara. Zer ezberdintasun dago medio horien artean?

      Telebista, lagun batek dionez, “txurro fabrika bat da”. Nik ez nuke hainbeste esango, baina han produktu asko atera behar da eta denbora gutxi dago. Horregatik ez da hainbeste zaintzen beharbada. Gauza sinpleagoak egiten dira.

      Zinea berriz askozaz ere zainduagoa da, denbora gehiago eskaintzen zaio eszena bakoitzari. Horregatik da hain garestia. Kontu handia izan behar duzu, egindakoak ez baitu atzera bueltarik. Behin ontzat jotzen den eszena betirako geldituko da.

      Antzerkian berriz, egun txar bat eduki baduzu hura ahaztu egiten da, eta hurrengo emanaldian obra bera ondo egiteko aukera duzu. Eta lortzen den bat-bateko erantzun hori, txalo edo algarena, ez dizu ez zineak eta ez telebistak ematen.

      Hemen euskarazko filmak egin ziren bolada batean. Gaurko basamortua zerk sortu du?

      Garai batean film batzuk egin ziren hemen, halako proiektu bat egon zen, baina nik ez nuke esango “cine vasco” deitu izan zaion hori sekula egon zenik. Bai, zenbait filmetan agian aktoreak bertakoak izango ziren, baina beti kanpoko jendea ere ekarri behar izaten zen. Eta zenbait kasutan, “cine vasco” izenarekin, aktore printzipal denak kanpokoak izaten ziren, eta gero hemen bikoizten zen, edo bestela erdaraz egin erabat. “Cine vasco” hori halako tranpa moduan asko erabili izan da, diru laguntzak lortzeko bidea zelako. Baina denek ez zuten arima euskalduna. Niretzat “cine vasco” litzateke, ez aktoreak bakarrik, tekniko guztiak ere bertakoak dituen zinegintza, hemengo finantzazioekin eta euskaraz egiten dena. Tira, lortu zena lortu zen, baina zenbait jende bidean gelditu zen, ezinezko bihur zitekeelako. Eta batzuk dirua majo galdu zuten gainera. Beren borondate onenarekin proiektu honetan sartu, dirua galdu, eta zenbaitek esker txarra jaso gainera!

      Herri hau oso txikia da, eta halako industria bat edukitzeko ez gaude prestatuta. Hemen badaude gidoilariak, zuzendariak, teknikoak eta aktoreak, arrakasta lortu dutenak hemendik kanpora eta gainera oso onartuak eta erreklamatuak izan direnak. Hori guretzat oso pozgarria da.

      “Jaun eta Jabe”, “Bi eta bat”… Telesail askok arrakasta handia izan du, agian euskaldunen oso gertuko istorioak zirelako. Gaurko telesail berriak ez al dira atzerriko ereduei oso lotuta egiten?

      Ni ez naiz gidoilaria eta ez naiz ausartzen inori aholku ematera. Baina denek kopiatzen dugu denengandik. Azkenean Espainian ateratzen diren gauzak amerikarrei hartuak izaten dira. Dena, edo gehiena behintzat, asmatua dago. Mundu guztian istorio berdintsuak gertatzen dira, baina beti tokiko berezitasunekin. Kontua da justu berezitasun horiek direla gehiago jorratu behar direnak, bertakotzeko.

      Hemendik aurrerako aktoreak telebistatik aterako al dira?

      Alderantziz izan behar luke, aktore batek antzerkia egiten hasi behar du. Antzerkia bezalako eskolarik eta forjarik ez dago. Antzerkia ondo menderatzen duenak, beste medio batzuetara egokitzea errazago izango du. Telebistatik irten diren aktoreak, agian casting baten bidez aukeratu dituzte, eta pertsonaia jakin horretan ondo emango du. Baina baliteke gero beste gauza zeharo ezberdin baterako deitu eta porrot egitea, oinarria falta duelako

      Elena Irureta eta bioi polita gertatu zitzaigun. Ikastaro batean geunden, eta eskatu ziguten binaka jarrita nahi genuen antzerkiaren zati bat interpretatzeko. Guk Dario Fo-ren obra bat hartu genuen: “Pareja abierta”. Obra komiko bat da. Senarra galtzaundi bat da, eta emazteak, nazkatuta, amenazu egiten dio: bere burua patioko leihotik botako duela, eta pistola bat eramango duela gainera. Hartara, agian kolpearekin hilko ez denez, bidean bere buruari tiro joko dio. Aulki baten gainean jartzen da emakumea, leiho ondoan, eta gizona saltoa eragozten saiatzen da. Gizonak hanketatik heldu, eta mediak jaisten dizkio beheraino. Eszena hori nire etxean entsaiatzea pentsatu genuen, amaginarreba testigu jarrita. Baina pistola eta mediak behar genituen. Joan gara denda batera, eta lehenengo gezurretako pistola bat erosi genuen. Gero mertzeriara, mediak erostera. Neska gazte bat zegoen dependienta. Mediak eskatu, eta hark: “Ze kolorekoak?”. “Edozein, atera nahi dituzunak, berdin digu”, guk. Dependienta harrituta. “Eta ze tailatakoak?” berak, eta guk “ba, ez digu axola, edozein”. Dependienta erabat harrituta. Azkenean atera dizkigu batzuk, eta ordaintzera nindoala, Elenak niri: “Ez, ez, ezta pentsatu ere! Hau nik ordainduko dut, pistola zuk ordaindu duzu-eta!”. Dependienta larri, histerika: “Ez, ez, utzi, ez ordaindu, benetan, lasai eraman, aio, aio!”.